"Silesia pod błękitnym niebem" - tako zmianowany uostoł nowy projekt, kery mo poprawić jakość luftu u nos. Bydům forszukůnki a nowe technologie. Wszysko po to, coby żyło sie u nos jeszcze lepij.

22 stycznio podszrajbowne uostało porozumiyniý miyndzy śląskim wojywůdztwym a Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Dziynka tymu sztartnie projekt zmianowany "Silesia pod błękitnym niebem", we kerym 100 mln zł przeznoczůnych je na zrychtowaniý technologi ôchrůny strzodowiska a luftu.

Taki krok niý mo co dziwować, toć co chwila sie godo ô smogu, pyłach a inkszych rzeczach, kere trujům nosze zdrowie. Beztuż trza niý ýno badać efekt, nale tyż wejrzeć sie na prziczyna a przirychtować uozwiůnzania, kere pomogům ôchrůnić strzodowisko a nosze zdrowie.

Jako Padali Michał Gramatyka - Wicymarszołek śląskigo wojywůdztwa - je mocka czynnikůw takigo stanu rzeczy, jednako podstawowym je to, czym polymy w doma ai transport drůgowy. Bezto mo być zbajslowany ekstra manszaft, kery zbado wszysko jeszcze roz a przirychtuje propozycje polepszynio cołkij sytuacje.

Bydům tyż forszukůnki a nowe technlologie, dziynka kerym nosz regůn bydzie umioł sie dalij uozwijać ze spozorowaniym sie na strzodowisko. Beztuż w ramach projekta ôgłoszůne uostanům kůnkursy a prziznowane bydům granty dlo tych, co take technologie a uozwiůnzania bydům ôpracowywać a wdrożać.

We Tarnowskich Gůrach sbajslowali nowo akcjo zmianowano "Hajcujemy - Nie Trujemy", keryj cwekym je lepszy luft we sztadzie. Cuż sie dziwować, kej nawet jak niý ma fest zima, to normy smogowe sům niý roz przekroczane.

Ô tym, co smog, pyły a roztomajte inksze zwiůnzki chymiczne, kere můmy we lufcie ôd polynio bele czym, sům trujůnce dlo ludzi, to chyba niý trza juże żodnymu godać. Beztuż niý ma co czekać na lepsze czasy, ýno trza sie brać do roboty. A przinajmij ze takigo założynio wyłażům we Tarnowskich Gůrach, kaj sbajslowali akcjo "Hajcujemy - Nie Trujemy".

Jako tublikujům nům Arkadiusz Czech - bergmajster tego sztada, ta akcjo mo za cwek wyznoczyniý placy ze nojgorszym luftym a nojlepszym, a bezto zrychtowaniý mapy sztada, na keryj to wszysko bydzie pokozane. Chcům tyż zachyncić ludzi do proekologicznego zachowanio, bo wercić sie to bydzie wszyskim. A jako dodowajům, ô ta ekologio werci sie dbać, bo chocioż kejsik niý bůło takij świadůmości jak teroski, to nojbarzi nosze dziołania pomiyniajům strzodowisko, we kerym żyjymy.

Beztuż zrychtowany uostoł tyż EkoPatrol, kery te pomiary bydzie robić. Jako pedzieli nům Marcin Głodniok ze GIG, tyn ekopatrol to auto na sztrům, we kerym je aparatura do mierzynio a furgajůnco platforma. Auto bydzie jeździć po sztadzie a mierzyć wszyndzie luft. We rejůny kaj tyn luft je nojgorszy bydzie lecioł drůn, czyli ta plaftorma, kery barzi dokładnie wychyci tych, co tak smyndzům do luftu.

Przi tymu bydům jednako tyż certyfikaty tam, kaj luft je nojczystszy. Coby pokozać, iże ô ekologio werci sie dbać, nale przi tymu wszyskimu zachyncić ludzi do dbanio ô jejich włosne zdrowie we zdrowym strzodowisku.

Chocioż we Urzyndzie Sztada uzdali, coby we Rudzie Ślůnskij postawić spolarnia harmozi, to narazie ij niý bydzie. Wszysko skuli tego, co Samorządowe Kolegium Odwoławcze uzdało, iże uzdaniý ô jejij postawiyniu je felerne.

Uzdaniý Wicyprezydynta Sztada ô postawiyniu spolarni harmozi we Rudzie  Ślůnskij uostało blank uchylůne bez Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Cołko sprawa do SKO zgłosiůły Ferajna Rudzianie Razem ai Towarzistwo na Rzecz Ziemi. A jako tublikujům Wioletta Nowak ze Ferajny - raduje ich to, co wtoś doł sie pozůr tyż na głos samych miynszkańcůw, podle kerych ta inwestycjo bydzie miała wpływ na lokalno przestrzyń.

Podle uzdanio SKO, wszysko trza napoczůńć jeszcze roz, bo sprawa miała za dużo felerůw ai niý wziyna wszyskich czynnikůw pod uwaga. Bezto niý můgła być dalij realizowano. We Sztad Urzyndzie niý zgodzajům sie tak blank ze tym ôswiadczyniym, jednako padali, co weznům jeszcze roz wszysko pod lupa a wejrzům na ta sprowa na nowo.

Jaki z tego bydzie efekt? Narazie do kůńca niý wiadůmo, jednako i same miynszkańce niý sům tak blank pewni, eli ta cołko idyjo ô polyniu harmozi we Rudzie Ślůnskij, bydzie dlů nich tako dobro. Jako sami spůminajům niý roz je tak, co sztad zamiast mieć z tego jakiś profit, to musi jeszcze do tego dopłocić. We cołkij tyj haji niý wolno sie tyż przepůmnieć ô nojwożniyjszyj rzeczy, czyli ôchrůnie strzodowiska a bezto i noszym zdrowiu.

Na Frynie we Rudzie Ślůnskij wyrychtowane uostało kryte bady. Dziynka tymu po poru miesiůncach roboty idzie teroski juże iś na blank nowe bady, kere je jednym ze poru takich we Rudzie Ślůnskij. Zoboczcie sami.

We Rudzie Ślůnskij na Frynie můmy bady, kere jeszcze jakiś czos tymu poleku przestowało wyglůndać fajnie. Teroski jednako po wyrychtowaniu nazod je atrakcijne, moderne a co nojwożniyjsze ôdymkniynte dlo wszyskich.

Cołki rychtůng to niý ýno elewacjo, bo jako padali nům Piotr Janik - Noczelnik Wydziołu Inwestycyj Sztad Urzynda - wymiyniůne sům tyż ôkna, przeniesiůne wejście ai zrychtowane ułatwiynia dlo niýpełnosprownych. Jako dodowajům Tomasz Kuras - Kerownik tego Bady - rajn tyż je mocka pomian, bo ôbůlůnych uostało pora ścian, siyń ôdświyżůno ai dylůwka na nowo zrobiůno.

Przi tymu wszyskimu bůła tyż zrealizowano dodatkowo inwestycjo, kero mo dać szporůnek. Zainstalowano uostała fotowoltaika. Skuli zaś prakticznego podyńścio cołko jejij kůnstrukcjo zrobiůno uostała tak, coby zrobić z nij wiata parkingowo. Jako widać do sie i prakticznie i nowoczyśnie.

A wszysko to fajnie a na nowo ôświytlůne ai ze kamerami to wahowanio. To jednako niý kůniec planůw, bo coby lecyj bůło důńś abo dojechać do bady, przirychtowano mo tyż być nowo drůga.

Mocka z nos wiy, co te Planetarium je, a mało wto pamiynto jak je stawiali. Beztuż teroski czos na rychtůng, coby na nowo můgło być atrakcijne dlo wszyskich miynszkańcůw noszego regiůnu.

Planetarium Ślůnske, kere můmy juże wiyncyj jak 60 lot doczkało sie w kůńcu na rymůnt. A zrychtowane mo być bezmaś wszysko, ôd samego stawiynio, aże po sprzynt, kery je tam wykorzystywany. Wszysko wyńdzie na wele 99 mln zł, ze czego kajś 82,5 mln bydzie ze Europyjskij Unie, Regiůnal Programa Ôperacyjnego Śląskigo Wojywůdztwa a reszta důńdzie ze kasy wojywůdzkij a Budżeta Państwa.

Jednako taki rychtůng je potrzebny, bo jako tublikujům Lech Motyka - Dyrehtor Planetarium Ślůnskigo we Katowicach - teroźnie je tam wykorzystywano nojstarszo na świecia aparatura tego typu. Jako pedzieli nům tyż Jarosław Juszkiewicz - ze Planetarium Ślůnskigo - cołke stawiyniý bydzie tyż uozbudowane a dziynka tymu Planetarium zysko nawet 2,5 tyś. m2.

A chocioż taki rychtůng to bydzie niý mało rewolucjo, to Planetarium dalij bydzie kludzić swoje dziołania. Jednako bydzie to bez tyn czos mobilne mikroplanetarium, ze kerym bydům jeździć po szulach, a tam, kaj bydzie ôkazjo a chyńć - jako tublikujům Wojciech Saługa - Marszołek Śląskigo Wojywůdztwa.

Cołki kształt nowego Planetarium nadajům mu architekty wyłůniůne we kůnkursie, a bezto mo łůn być niý ýno nowoczysny, nale tyż funkcjůnalny a przi tymu szykowny. A jako pedzieli nům tyż Jarosław Juszkiewicz, po rychtůngu pudzie niý ýno prziłazić na seanse, nale tyż zoboczyć jako czowiek czuje sie we gorkim klimacie, jako wyglůndo rajn we Ziymi abo na żywo wejrzeć sie na pogoda we cołkim welcie. Jednako przi tym wszyskim Lech Motyka spůminajům, co niý be to Park Nauki, jakich můmy juże poleku hołda. Bydzie to coś inkszego, co jak ôd 1955 bůło atrakcijne do tera, tak bydzie bez nastympne lata do nowych pokolyń.

Firma Bytomski Sport niý býdzie zlikwidirowano. Tak uzdali rajce Sztad Rady we Bytůniu. Wszysko po to, coby ratować niý ýno Polonia Bytom, nale tyż cołki szport we sztadzie.

Ô zlikwidirowaniu fýrmy Bytomski Sport bůło juże bezmaś uzdane. Jednako napoczła sie batalio, coby uratować bytůńske szport kluby. I udało sie. Na sesyji Sztad Rady we Bytůniu uzdane uostało, coby uostawić a nawet doinwestować szport we Bytůniu. Jednako jako padali sům Damian Bartyla - sztad Prezydynt Bytůnio - tego sukcesu niý bůłoby bez tych wszyskich, kerzi sie niý poddali a wierzyli we dobro prziszłość szportu we Bytůniu. Jako dodali, werci sie marzić, wierzić a być zdeterminowanym.

Jednako chocioż uzdaniý we tyj sprawie udało sie ukwolić, to niý wszyscy sům optymistami. Zaznoczajům przi tymu, co bydzie to kosztym czego inkszego. Trza jednak pedzieć, co wiyncy bůło ôptymistůw a dziynka tymu kibice a ludzie zwiůnzani ze szportym we Bytůniu majům nowe nodziyje.

Nodziyje te sům niý ýno na dolsze funkcjůnirowaniý Poloni, nale tyż na nowy sztadiůn, trybuny, lodowisko a inksze, kere tyn szport bydům sam trzimać. Co jednako z tego wszyskigo wyńdzie a jako wykorzysto sie ta szansa, to wszysko jak zowdy pokoże czos.

We Bytůnio mielimy niýdowno żywo lekcjo historyje, na keryj kożdy umioł uoboczyć, jako wyglůndało włażyniý Armii Czerwonyj na te teryny. A dziynka tymu, co teroźnie idzie juże godać jako to kejsik bůło, kożdy umioł sie wywiedzieć, jako to rýchtých bůło.

Ôd wojny minyło juże doś pora dekad, jednako dziynka 120 ferajniokům grup rekůnstrukcyjnych ôd nos, ze Polski ai auslandu, poradzilimy zoboczyć, jako wyglůndało włażyniý Armie Czerwonyj do Bytůnio. Ôdegrali łůni kůnsek historyje, we kerym pokozali, jak prały sie tukejsze ôddziały ze przibyszami ze wschodu.

Do zwykłego czowieka, kery czegoś takigo niý przezůł ani ô tym niý słyszoł, te scyny můgły być dramatyczne, chocioż we rekůnstrukcji tak na prowda żodnego niý zabili. A jako spůminajům Piotr Orzełek ze grupy rekůnstrukcyji historycznyj Berliner Mauer, niý roz do nich samych niý ma to tyż leke.

Jednako werci sie ô tym godać a spůminać, jako to bůło. Tym barzi, co bez na prowda dugi czos niý szło ô tym godać, a dopuszczalno bůła ýno jedno słuszno wersjo. Z reguły blank niýprawdziwo. Dzisio zaś idzie a trza to pokozywać a godać, bo coroz mynij już je tych, co to wszysko sami przeżyli.

Tym barzi, co gýszýchta sam nigdy niý bůła leko. Jako spůminajům Dariusz Pietrucha ze Ferajny Pro Fortalicium - sam bez te wszyske lata bůły roztomajte państwa, beztuż niýkerzi uznowajům sie za Polokůw, inksi za Niýmcůw abo spůminajům swoje czeske pochodzyniý. Mocka sam je jednako autochtunůw, kerzi nojbarzi chcieli spokoju, a po prostu żyć we swojim Hajmacie.

Na Kochlowicach we Rudzie Ślůnskij stanyła piyrszo tukej Jadłodzielnia, w keryj ludzie mogům ôstawiać jodło, kerym chcům sie podzielić ze inkszymi. Wszysko za fatki a dobrowolnie, ale ôd serca. Posuchejcie sami.

Piyrszo we Rudzie Ślůnskij Jadłodzielnia stanyła na Kochlowicach. Je w nij szrank na suche jodło a lodůwka, do kerych ludzie mogům wkłodać jodło, kere chcům ôddać inkszym. Dziynka tymu zamiast wyciepować do hasioka, moge łůne trefić do ludzi, kerzi sům na prowda głodni.

We cołkij Polsce rocznie wele 9 mln tůn jodła trefio tak do potrzebujůncych. A jako dodwajům Rafał Wypior - inicjator tyj akcje - narazie takich Jadłodajni je dopiyro wele 10-20 sztuk.

Plus tego tyż je taki, co na prowda roztoliczne produkty idzie sam dać. Ze informacji, kero je na budce, poradzymy sie wywiedzieć, co idzie sam ôstawić pieczywo, ôwoce a warzywa, mlyko a produkty mlyczne, nale tak samo produkty suche, pakowane a kůnserwy. Idzie tyż uostawić maszkety. Wszysko akuratnie ôpisane je we regulaminie, kery tyż poradzi sie przi budce poczytać.

Jednako coby te jodło sie niý marnowało, psuło abo zniszczyło, Jadłodajnia bydzie durś monitorowano bez inicjatorůw. Bydům łůni tyż sprowadzać, eli kere produkty niý sům juże po dacie, coby wtoś sie niý potrůł ôd tego.

Nojwożniyjsze jednako we tym wszyskim je to, iże choć budka stoji narazie niýdugo, to juże widać, co ludzie rada prziniesům a uostawiům sam cosik dlo inkszych. To na prowda moge radować.

Przejechać bez glajzy niýkerym sie zdo co je fest leko. Jednako niýstety mogům łůni niý zdować sie, jako siýła moge mieć cug, kery wjedzie we auto, kej te niý zdůnży. Ô tym a niý ýno je akcjo "Bezpieczny przejazd".

Policjo ze Rudy Ślůnskij cuzamyn ze Strażům Ochrony Kolei ze Glýwic przekludzili akcjo "Bezpieczny przejazd". Wszysko po to, coby spůmnieć szoferům, co trza sie dować pozůr, kej sie przejyżdżo bez glajzy a niý wolno sie ôsmolić tego, co za chwila moge sam przejechać cug.

Jako padali Karol Jakubowski ze Polskich Linii Kolejowych, take akcje sům potrzebne, bo aże 98% unfali je skiż szoferůw. Mocka s nich ôsmoli znaki ôstrzygawcze, STOP a nawet światła. Trefiům sie i take istne, kerzi chcům przejechać nawet jak rogatki sům spuszczane abo jak idzie to je ôbjechać, kej te juże sztrabujům drůga.

Niýstety jako spůminajům Arkadiusz Ciozak ze rudzkij kůmyndy Policje, we takich sytuacjach nojgorszym doradcům je uwijaniý sie. Toć styknie sie zmiarkować, co take auto trzaśniynte bez cug, to je choby biksa po piciu przejechano bez auto - jako dodwajům Karol Jakubowski. A trza przi tymu tyż pamiyntać, co choć drůga hamowanio auta je doś dugo, to cug hamuje 13 razy dużyj.

Beztůż werci sie przekludzać take akcje a spůminać szoferům, co lepij czosym trocha doczkać a zajechać zichernie, niż sztopnyć już na zowdy na glajzach.

We Szkole Podstawowyj nr 4 we Rudzie Ślůnskij sbajslowano uostała Familijno Biesiada Ślůnsko, na kero zaproszyni byli niý ýno rechtory a szkolorze, nale tyż rodzice a przociele tyj szule.

Familijno Biesiada Ślůnsko sbajslowano uostała we Szkole Podstawowyj nr 4 skiż rok rocznie bajslowanych kůncertůw. Latośny bůł swiůnzany ze ślůnskům godkům a trodycjami. Beztuż niý ýno szło sie posuchać ślůnskigo śpiywanio, nale tyż bůły roztomajte inksze atrakcje, choby dejmy na to szpektakel zmianowany "Żywot ślązaka poczciwego", kůnkursy wiedzy a godki abo wystowki.

I trza prziznać co szkolorze a rechtory na prowda sie postarali, coby jak nojlepij to wyszło. Bůły nawet fajnie przebleczůne dziouszki, kere rada pouosprowiały nům jako sům ôbleczůne a co to sům za szaty. Beztuż radować moge to, iże sům jeszcze take place a ludzie, kerzi spůmiajům ô tym skůnd my sům a kim my sům.