We zeptymbrze mielimy bezmaś festelnie dobro pogoda dlo grzibůw. Beztuż niý ma sie co dziwować, iże mocka ludzi łaziło po lasach a zbiyrało je do koszyka. Jednako we sezůnie na grziby werci sie pamiyntać ô porů zakůnach zachowanio we lesie.

We zeptymbrze bezmaś we kożdym lesie szło terefić ludzi, kerzi łazili a zbiyrali grziby. Cůż sie dziwować, kej na placu tako pogoda, iże grziby rosły wszyndzie, kaj ýno umiały. Przi tym wszyskim trza jednako pamiyntać, co niý kożdy idzie zjejś. Beztůż, jako spůminajům Kazimierz Michalski ze nadzoru nadleśnictwa Katowice, kej sie grziba niý zno, lepij go uostawić tam kaj my go snodli, a go niý ôbrywać.

Tym barzi, iże we noszych lasach poradzi sie snojś ôd porunostu do nawet porudziesiynciu zortůw grzibůw jadalnych. Sům to przede wszyskim zajynczoki, maśloki, prawoki, koźloki abo siwki, kere sům festelnie charakterystycze, a bezto niý ma ciynżko je uozpoznać.

Poradzi sie tyż jednako trefić trujoki, kere mogům być nawet doś fest podane na te jadalne, beztůż werci sie mieć przi siebie jakiś wykoz, abo przinajmij przed takim szpacyrym po lesie trocha sie doszkolić. Trza sam tyż spůmnieć, co na grziby trza łazić nojlepij ze koszykiym a niý ze nylůn bojtlami, bo tak wciepane grziby poradzům sie zaparzić a bezto zepsuć. Beztuż werci sie nojprzůd połazić ze doświodczůnym grzibiorzym, kery pokoże a powiy nům jako niý narobić sie ôd tego utropy.

A kej sie juże do lasa na te grziby wybiyrocie, to pamiyntejcie, co tam tyż sům pewne zokůny zachowanio. Przede wszyskim, jako spůminajům Karzimierz Michalski, niý wolno wjyżdżać do lasu autokami ani na moplikach, abo qadach. Take pojazdy nojlepij uostawić we placach, kaj idzie przi lesie parkować, bo inakszy poradzi sie dostać niý mało sztrofa. Ku tymu kej już wlezymy do lasa, niý wolno larmować, ani wyciepować harmozi bele kaj. Kej zaś niý znůmy grziba, uostawiůmy go tak, jak bůł. Niý śmiy sie tyż niszczyć przirody. Niych uostanie łůna tako, jako bůła nim my wleźli.

A na kůniec jeszcze pamiyntejcie, co jak już te wasze grziby zjycie, a cosik wům sie napocznie robić, brzuch zacznie boleć, gowa, dostaniecie durfalu abo co inkszego, to nojlepi ôd razu zwůnić do dohtora abo jechać do lazarytu.

9 zeptymbro ôdymkniynty uostoł zrewitalizowany badyhaus, kery kejsik bůł jednym ze piyrszych tego typu na Wiyrchnim Ślůnsku. Teroźnie Muzeum Śląskie nadało mu nowego znoczynio.

Ódymkniyńciý zrychtowanego badyhaus to finoł drugigo etapu rewitalizacje, kero przekludzo teroźnie Muzeum Śląskie. Jako padali nům Alicja Knast - Dyrehtor Muzeum - sům łůni na prowda rada, iże mogům ôdymknyć nostympne juże stawiynie do publik użytku. Przi tymu Henryk Mercik - Wicymarszołek ślůnskigo wojywůdztwa - dodowajům, co tako rewitalizacjo je szacunkiym dlo tyj cołkij erbowizny, kero můmy. Łůnczy łůna downe stawiyniý gruby ze ultranowoczysnům architekturům, kero słazi nawet pod ziymia, jak kejsik grubiorze, kerzi fedrowali wůngel.

Co interesant, na ôdymkniyńciý uostała sam przirychtowano jednako wystowka zmianowano: "Zaczęło się od ziarna... Historia roślin uprawnych". Je łůna sbajslowano ze ôryginalnych roślin uprawnych a depozytůw zbożowych snojdzůnych na ślůnsku. Jako tublikowali nům Alicja Knast, wszysko skiż tego, co ślůnsk kojarzi sie ze industryjům, a przeca rolnictwo ze przemysłym sie sam sztyjc motlały jedne ze drugim. Tako wystowka mo tyż spůminać ludziům, iże gynau sam na ślůnsku snojdzůne ustały jedne ze piyrszych ziorek zbożo we wykopaliskach neolitycznych. A to je festelnie wożny půnkt we historyji cywilizacje.

Ta inwestycjo bůła realizowano we latach 2014-2017 w ramach programa "Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego". Cołko utrota z roboty prziszła na przeszło 30 mln zł, jednako uostała dofinansowano ze piniyndzy finans mechanizmu Europyjskigo Ôbszaru Gospodarczego, Norweskigo Finans Mechanizma ai dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, śląskigo wojywůdztwa a budżetu samych Katowic.

Jako podkryślajům przi tymu Marcin Krupa - Prezydynt Katowic - rada sům łůni ze tyj rewitalizacje, bo to juże nostympno po stolarni rewitalizacjo, kero ôddowo przestrzyń we strefie kultůry dlo miynszkańcůw tego regiůnu. Werci sie sam tyż spůmnieć, iże we nowo ôdymkniyntym stawiyniu Muzeum Śląskigo, bajslowane bydům niý ýno wystowki, nale tyż kůncerty, trefy a inksze wydorzynia.

Na poczůntku zeptymbro we Katowicach sbajslowano uostała kůnferyncjo zmianowano "Śląskie - przyśpieszamy!". Godała łůna ô kludzůnym juże Regiůnal Programie Ôperacyjnym we latach 2014-2017.

Kůnferyncjo miała za cwek przede wszyskim pokozaniý na jakim etapie je realizacjo Regůnal Programu Ôperacyjnego na lata 2014-2020 we śląskim wojywůdztwie ai przedstowiyniý planůw dolszego dziołanio. A jeszcze trocha czasu uostało, bo jako spůminajům Michał Gramatyka - Wicymarszołek śląskigo wojywůdztwa - sům my prawie że we połowie tego programa.

A przinajmij jak łazi ô czos, bo jako dodali Michał Gramatyka, do wydanio bez te 6 lot je aże 3,5 mld euro, czyli wele 14 mld zł. Ze tego uostało jeszcze aże 2/3 piniyndzy na nostympne lata. Trza sam tyż ôd razu pedzieć, iże Regiůnal Program Ôperacyjny śląskigo wojywůdztwa je jednym ze nojsrogszych we cołkij Polsce.

Na co jednako te piniůndze bydům wydane a co bydům łůne wspiyrać? Przede wszyskim małe a strzednie gyszefty ai innowacje, jako tublikujům Małgorzata Staś - Dyrehtor Wydziołu Rozwoju Regionalnego Urzynda Marszałkowskigo. Przede wszyskim te piniůndze pudům na medycyna, nowoczysne tychnologie a szkolynia ludzi, kerzi dziynka tymu podniesum swoje kwalifikacyje.

Jako padali nům Michał Gramatyka, chocioż UE precyzuje na co te piniůndze wydować, to jednako je tyla tych cylůw finansowanio, iże przi dobrym zmiarkowaniu wszyskigo bezmaś kożdo idyjo mo szanse. Styknie iże zmieści sie łůna we polityce Unie. A piniůndze na prowda sům do wziyńćio.

Bezto tyż sbajslowano je kampanio "Śląskie - przyśpieszamy!", kero mo uczyć beneficjyntůw, jako ze tych unijnych środkůw korzystać. A jako tublikujům Barbara Pczycka, kampania je tak zmianowano, bo na ślůnsku sie przispieszo, niý ýno ze wydowaniým piniyndzy, nale przede wszyskim ze uozwojym noszego regiůnu.

5 zeptymbro mielimy we Sztad Kultůr Cyntrum miana H. Bisty na frynie 47 sesyjo Sztad Rady Rudy Ślůnskij. Bůła to jednak szpecjalno sesyjo. Uoboczcie sami.

Na 47. sesyji Sztad Rady do Rudy Ślůnskij przijechoł Wiceminister Energie Grzegorz Tobiszowski, kerzi podsumowali piyrsze půł roku 2017 na grubach. Przi tymu uosprowiane bůło tyż ô jejich roli we gospodarce. Jako padali nům Grzegorz Tobiszowski, teroźny udzioł importowanyj energie je doś mały, jednako Ministerstwo chce go jeszcze barzi zmyńszyć a zdywersyfikować tak, coby energio bůła ze roztomajtych zdrzůdeł.

Jednako nojwożniyjszym cwekym tyj sesyje Sztad Rady bůły sprawy grubske. Ryskiyr sztada spůmnioł na nij, iże dalij je problym ze placami po niýdownych grubach ai szkodami, kere skuli fedrowanio sie zrobiły.

Jako ekrelowali Sztad Prezydynt Grażyna Dziedzic, we Rudzie Ślůnskij brahuje cyntrum sztada, a na rewitalizcjo placu po downyj grubie KWK Pokój sům juże narychtowane piniůndze ze funduszy europyjskich. Ze robotům jednako niý idzie ruszyć, bo tyn plac niý ma ôd sztada.

Potyn bůła godka ô szkodach grubskich. Krzysztof Mejer spůmnieli, iże ôdpowiado za nie przedsiymbiorca, jego nostympca a bo Skarb Państwa. Jednako do teroski sům rejůny, kaj szkody ze fedrowanio wylazły, a niý mo wto ich naprowić.

Kej cołko sytuacjo sie wyjklaruje? A jako to wszysko wyńdzie? Narazie niý wiadůmo. Sům za to plany. Plany na zainwestowanie 2 mld zł we gruba Ruda bez nojbligszych 13 lot. Jednako nawet tukej niý wszycy sům ôptymistami. Nojwiyncyj jak zowdy pokoże czos.

Niýôbyczne posiedzyniý miała ôstatnio Kůmisjo Ôchrůny Strzodowiska ze Rudy Ślůnskij. Trefili się łůni we terynie, wele skalniaka na Wiyrku. Uoboczcie czamu.

Kůmisjo Ôchrůny Strzodowiska ze Rudy Ślůnskij trefiůła sie ôstatnio wele bloku przi ceście Westerplatte na Wiyrku. Wszysko skuli tego, co je tam rychtowany na prowda szykowny skalniak, a Kůmisjo chciała uhůnorować tych, kerzi tyn skalniak zrobili. Jako padali nům Jůzef Skudlik – ryskiyr tyj Kůmisje, wersi sie hůnorować tych, kerzi dbajům ô strzodowisko a plac wele kerego miynkszajům. Tym barzi, co te flyjgowaniý to je dů nich niý mało roboty.

Jako tublikujům nům jedyn ze autorůw tego szykownego skalniaka – Krzysztof Gorol – cołko robota bůła kludzůno etapami. Wszysko jednako wziyno sie ôd tego, co chcieli łůni mieć zegrudek bliżyj haupy. Potyn stykło snolyź kogoś do pomocy a chycić sie roboty. Narazie robiům juże przi niýmu kajś 4 lata, jednako jako dodowajům Krzysztof Gorol, jeszcze roz tyla zetrwo nim bydzie skůńczůny.

Robota to jednako jedne. Bo cołki projekt to przede wszyskim czos, chynci a finanse. Jako dodali Jůzef Sawicki i robota i czos, nale tyż piniůndze na tyn skalniak poświyncili same autory. A to moge radować, a nawet motywować, jako padali nům sami Marek Partuś – kůmyndand Szucmanůw ze Rudy Ślůnskij.

Tuż jako widać, kej sie chce, to idzie. Nojwożniyjszo je idyjo a chyńć do roboty. A efekt? Moge być na prowda fajny.

Ruda Ślůnsko ruszo ze nostympnym juże projektym inwestycyjnym. Teroźnie zainstalowanych usotanie 137 nowych fotowoltaicznych modułůw na stawiyniach Sztad Urzynda, Cyntrum Zarzůndzanio Kryzysowego a Straży Miejskij.

Jako eklerujům Piotr Janik - noczelnik wydziołu inwestycyj Sztad Urzynda, dziynka tyj inwestycyji udo sie prziszporować na kosztach utrzimanio, bo nowe panele bydům produkować sztrům potrzebny do funkcjůnirowanio Urzynda. Jako je rachowane, mo to dać szporůnek wele 14 tyś. zł na rok.

Utrota ze cołkij inwestycje wyńdzie kajś na 400 tyś zł, jednako dziynka dofinansowaniu ze Europyjskij Unie, budżet Rudy Ślůnskij tak tego niý ôdczuje. Wożniyjsze jednako we tym wszyskim je to, iże - jako spůminajům Piotr Janik - tako inwestycjo je festelnie ekologiczno, bo wykorzystywano bydzie energio ôd Klary, kero przeca je nojczystszům energiům. Dziynka tymu tyż zmyńszy sie ô 27 tůn na rok ymisjo CO2 do atmosfery.

To jednako niý kůniec eko inwestycyjnych planůw we Rudzie Ślůnskij. Te planirowane sům tyż we haupach. Jako padali nům Ewa Wyciślik - noczelnik wydziołu ôchrůny strzodowiska a fedrowanio Sztad Urzynda, udało sie pozyskać piniůndze dlo tego projekta ze budżeta Europyjskij Unie. Dziynka tymu te inwestycyje tyż bydům dofinansowywane.

Do tego projekta zgłosiło sie na prowda mocka ludzi, bo prziszło aże 220 antragůw. Uostały łůne ôcyniůne, a że hołda s nich dostało po tyla samo půnktůw, to trza bůło jeszcze zrobić małe losowaniý, kere przeklůdzůne uostało 12 zeptymbro. We tyj procydurze wyciůngniynte uostały projekty, kere uostanům dofinansowane.

Cołko robota napocznie sie jednako na bezrok, bo narazie wszysko je analizowane a rychtowane. Niý zmiynio to faktu, że festelnie sie werci tako inwestycjo tym, kerym udało sie dostać dofinanowaniý na ôdnowialne zdrzůdła energie we důma. Bydům łůni musieli zabulić ze swoij kabsy ýno 15% cołkij utroty ze tyj inwestycje. Reszta dofinansuje Sztad.

Ślůnski Ôgrůd Botaniczny we Radziůnkowie sbajslowoł żniwniok w ramach Ślůnskigo Kalyndorza Botanicznego. Bůł łůn niý tyla dlo gospodorzy, co dlo wszyskich, a przede wszyskim dlo bajtli. Wiyncyj we materiale.

We Ślůnskim Ôgrodzie Botanicznym we Radziůnkowie sbajslowany uostoł żniowniok, na kerym bůły graczki a kůnkursy dlo bajtli, piykne wiyńce a mocka roztomajtych atrakcji. Szło tyż sie dużo wywiedzieć ô roślinach, kere rosnům u nos na polach. To jednako niý wszysko, bo jako dodowajům Julia Góra ze ŚOB, szczypiůne bůły tyż stare jabłůnki.

Cołki fajer sbajslowany uostoł we ôstatnio niýdziela zeptymbro w ramach Ślůnskigo Kalyndorza Botanicznego. Dziynka tymu szło tam uoboczyć niý ýno zboże a słůma, nale tyż wywiedzieć sie czego interesant. Ôkazjo do tego mieli niý ýno nojmodsi, nale tyż starsi, bo jako pedzieli nům Julia Góra, wszyske dekoracje zrychtowane uostały tak, coby niý ýno ôzdobiać, nale tyż edukować.

I na prowda dużo szło sie wywiedzieć na norychtach fotograficznych abo laboratoryjnych, kaj szło pozaglůndać bez mikroskop. Szło sie tyż przyńś po ôgrodzie abo zagrać we gra terynowo. Kej zaś wtoś wiedzioł juże za tela, to umioł wysztartować we quizie wiedzy. Do swoij uciechy zaś szło tyż poskokać po słůmie, bo jako tublikowali nům Julia Góra, je to juże przepůmniano przijymność.

A chocioż nům sie festelnie tam podobało, to spytalimy byzuchantůw, jako im sie widzi taki żniwniok. I jako padali chocioż pogoda můgła być lepszo, to cołko impreza na prowda fajno, interesantno, a na prowda werciło sie prziś. Tym barzi, iże na kůniec szło sie siednyć przi fojerze, pojejś kartofli wyciůngniyntych prosto ze ôgnia, a ku tymu posuchać muzyki granyj na gitarze.

Podle ustawy polskigo Syjma ai ukwoły Sztad Rady we Rudzie Ślůnskij przemianowane uostanům 3 cesty. Wszysko skuli tego, coby dekomunizować państwo. Wiyncyj we materiale.

Skiż ustawy z dnio 1 kwiytnio 2016 ô zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwę budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej ai ukwoły Sztad Rady z dnio 31 augusta we Rudzie Ślůnskij pomiyniůne uostanům miana 3 cestůw. Ôd 25 zeptymbro cesta Gwardii Ludowyj je cestům Witolda Pileckiego, cesta Związku Młodzieży Polskiej cestům Jana Karskigo a cesta Aleksandra Kowalskigo-Olka cestům Henryka Sławika.

Co festelnie wożne, te pomiany niý zmuszajům ludzi do wymiynianio dowodůw ôsobistych, prawa jazdy, paszportůw abo dowodůw rejestracyjnych auta. Pomiana trza jednako zgłosić m. in. we ZUS-ie, bankach a Finans Urzyndach.

Zaktualizować swoje dane muszům tyż gyszeftmany a fýrmy. Coby jednako pomiynić swoje dane registrowe muszům słożyć antrag we Referacie Ewidyncji Dziołalności Gospodarczyj Sztad Urzynda.

Gyszeftmany muszům przi tymu pamiyntać, coby pomiynić na nowo cesta wszyndzie tam, kaj majům podany adres, czyli muszům wejrzeć sie na sztymple, informatory, formularze a inksze. Niý wolno sie tyż przepůmnieć ô kasie fiskalnyj, bo na paragůnie musi być zowdy aktualny adres fýrmy.

Jednako dekůmůnizacjo państwa mo tyż wpływ na samych miynszkańcůw. Szkoda jednako, iże przi tyj ôkazji, cesty niý uostały przemianowane tak, coby kojarzić sie ze noszym regiůnym. Toć je hołda persůnůw we noszyj historyji, kerymi by szło te cesty zmianować.

Ôd 4 zeptymbro szkolorze poszli do szulůw. Jednako ta data napoczła tyż realizacjo reformy szkolnictwa, do keryj wszyscy ôd dugszego czosu sie juże rychtowali. Posuchejcie sami co sie teroźnie pomiynio.

Jako padali nům Dyrehtor Szkoły Podstawowyj nr 8 we Rudzie Ślůnskij Marzena Widuch, je to rok fest specyficzny, skuli tego co włazi we żywobyci reforma ôswiaty rychtowano juże ôd dugszego czosu.

Przede wszyskim skiż tych pomian trza bůło na nowo poukłodać plan szulůw we Rudzie Ślůnskij. Podle uzdanio, kere zatwierdziůła Sztad Rada we Rudzie bydzie teroźnie 29 ôchrůnek, 29 ôśmioletnich podstawůwek, 4 licea ôgůlnokształcůnce, 6 technikůw a 7 szulůw branżowych I stopnio. Jako dodowajům Aleksandra Piecko - Noczelnik Wydziołu Ôswiaty Sztad Urzynda - cołko reforma we Rudzie Ślůnskij przeszła bezboleśnie.

Niý bůło tyż problymu ze etatami rechtorůw. Przed reformům bůło mocka tych, kerzi godali, iże rechtory bydům zwolniani. Jako tublikowali nům Aleksandra Piecko - żodyn niý uostoł bezrobotny, a nawet zmyńszyła sie liczba tych rechtorůw, kerzi musieli łůnczyć etaty.

We tym szkolorskim roku, jak łůnskich lot, bůła tyż sbajslowano Wyprawka szkolno. Latosi jednako bůła łůna przeznoczůno dlo szkolorzy, kerzi majům szpecjalny tok kształcynio. Antrag szło wziůńś we szuli a ôddać go do dyrechtora do 7 zeptymbro.

Zaś dlo tych nojbiydniyjszych ô wyprawka chciała zadbać Fundacjo Przyjaciół św. Mikołaja, kerzi zbiyrali dary na rzecz tych szkolorzy, kerych niý stać na to wszysko, co potrzebne je we szuli. Jako pedzieli nům Andrzej Pustelnik ze tyj fundacje, udało sie zebrać niý mało rzeczy, za co wszyskim zocnie łůni dziynkujům.

Ku tymu jeszcze trza spůmnieć, iże kożdy szkolorz ôd 1-7 klasy podstawůwki ai 2 a 3 klasy gimnazjům moge wypożyczyć podrynczniki potrzebne do nauki ze bibliotyki. Dziynka tymu niý muszům kupować ksiůnżek, kere sům niý roz festelnie droge a używane ýno bez pora miesiyncy.

Ôd jakigoś czosu poradzi sie już kupić a poczytać Biblia po ślůnsku. Przetublikowoł a wydoł ja dr Gabriel Tobor, kerzi sům burmistrzym Radziůnkowa. Przedsprzedaż jeszcze trwo.

We internecie poradzi sie snojś a kupić juże egzymplarz Nowego Testamyntu szrajbniynty po ślůnsku. Przedublikowany łůn uostoł bez dr Gabriela Tobor, kerzi bez tydziyń sům bergemajstrym Radziůnkowa. Jako spůminajům sům dr Gabriel Tobor, je to narazie trodycyjne wydaniý, kere ze zewnůntrz niý ôdrůżnio sie ôd inkszych poważnych ksiůnżek.

Biblia je jednům ze nojwożniyjszych, eli niý nojwożniyjszům ksiyngům we welcie. Cołko abo jejij tajle przetublikowane uostały na wiyncy jak 2,5 tyś lynzykůw. Co interesant aże 200 roztomajtych wydań we 90 lynzykach majům dr Gabriel Tobor, kerzi sům tyż kolekcjůnerym tyj ksiyngi.

Jednako bez cołki czos zbiyranio tyj kolekcji niý poradzili sie łůni pogodzić z tym, iże niý poradzům dostać Biblie po ślůnsku. Uzdali beztůż, coby samymu przetublikować Nowy Testamynt na noszo godka. Nojprzůd bůła ywangelio podle św. Łukasza, kero poszła jednak do szuflodki. Jednako bez nostympne 1,5 roku przetublikowany uostoł cołki Nowy Testamynt. Jako spůminajům dr Gabriel Tobor, czuli łůni tako potrzeba, bo zowdy brahowało tyj Bibli we godce swojego serca.

A chocioż leko niý bůło, ai trza bůło tyż uzdać jako to wszysko szkryflać, to w kůńcu sie udało. Po poru godzinach roboty kożdego dnio, Biblio doczkała sie przetublikowanio na ślůnski a piyrszego wydanio. Teroźnie idzie ja jeszcze kupić we przedsprzedaży do kůńca ôktůbro. Wszyske informacyje ô tyj niýôbycznyj ksiyndze snojdziecie na nec zajcie: www.bibliaposlasku.pl.